Licznik odwiedzin
Ulica Jana Matejki
MPnr 26 z 1 XI 2001r. /str. 24 - 26
To ulica przedziwna. Jest tylko połową przeciętej wzdłuż ulicy. Drugą połowę stanowią tory kolejki WKD. Nie ma tutaj jezdni, samochodem można dojechać tylko na obrzeże ulicy Matejki, jadąc od al. Marii Dąbrowskiej ul. Skorupki i Leśną.
Domy (nieliczne) stojące przy tej ulicy mają tylko numery nieparzyste. Najbardziej znanym obiektem jest zapewne usytuowana na początku tej ulicy cukiernia, do niedawna jedyna w Komorowie.
Jan Matejko
Najwybitniejszy polski malarz historyczny. Urodził się w roku 1838 w Krakowie. Był dziewiątym dzieckiem nauczyciela muzyki Franciszka Ksawerego, Czecha przybyłego do Polski około roku 1807 i Janiny z domu Rossberg, córki krakowskiego siodlarza.
Jan Matejko - Autoportret - namalowany w roku 1892
Matka Janka zmarła, gdy miał on zaledwie 7 lat. Największy wpływ na kształtowanie się osobowości przyszłego artysty miał jego najstarszy brat, Franciszek, historyk. On przekazał młodemu Jankowi kult przeszłości, zamiłowanie do szperania w starych księgach, kierował jego lekturami. Mały Janek był dzieckiem skupionym i małomównym, bardzo pracowitym, dużo czytał, ale w nauce szkolnej robił małe postępy. Od wczesnego dzieciństwa przejawiał duży talent rysunkowy. Często przerysowywał ilustracje ze Śpiewów historycznych Juliana Ursyna Niemcewicza, które przez cały XIX wiek były katechizmem patriotycznego wychowania młodzieży i popularnym źródłem wiedzy o świetnej przeszłości kraju. W domu Franciszka Matejki panowała atmosfera czysto polska, choć - jak wynika z zapisków pamiętnikarskich - ojciec artysty nie nauczył się nigdy mówić poprawnie po polsku.
Będąc w liceum (lata 1848 -1852), Janek szkicował różne zdarzenia z życia szkoły. Z tego czasu pochodzi wykonany akwarelą obrazek wyobrażający trzech profesorów w chwili, gdy z ich polecenia bije się uczniów rózgami, kładąc ich na tzw. dresiu, tj. używanych do tej kary ławkach. Akwarela ta pokazana przez ojca malarza profesorowi Krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych - Wojciechowi Stattlerowi - sprawiła, że Jan Matejko został przyjęty do tej szkoły w roku 1852, gdy miał zaledwie 14 lat.
Niezależnie od nauki w szkole, Janek rozpoczął zbieranie swoistej artystycznej dokumentacji. Z różnego rodzaju ilustrowanych wydawnictw, z dawnych sztychów i ilustracji drzeworytniczych przerysowywał portrety sławnych osób, ubiory, szczegóły uzbrojenia. W ten sposób powstał bogaty zbiór, który artysta nazywał skarbczykiem.
Uzupełniając zbiory ikonograficzne bogatą lekturą, zdobywał Matejko rozległą wiedzę o dawnych epokach. Właśnie ten "skarbczyk" pozwala zrozumieć genezę historycznego malarstwa artysty w okresie jego dojrzałej twórczości. W "skarbczyku" znajdują się pomysły, notatki i materiały, które nie tylko stanowiły dokumentację użyteczną dla malarza historii, ale były jednocześnie punktem wyjścia koncepcji wielkich cyklów historycznych płócien. W roku 1853, poza Akademią i w tajemnicy przed wszystkimi, młody Matejko namalował pierwszą kompozycję historyczną - Carowie Szujscy wprowadzeni na sejm warszawski przez Zygmunta III. Sprzedaż obrazu jednemu z krakowskich antykwariuszy sprawiła, że ojciec malarza uwierzył w życiową przydatność malarskich studiów syna.
Pierwsze lata pracy twórczej nie przyniosły Matejce większych sukcesów.
Jan Matejko -Bitwa pod Grunwaldem - olej na płótnie 426 x 986 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
Przełom nastąpił w roku 1858, po zakupieniu przez Towarzystwo Sztuk Pięknych obrazu Karol Gustaw i ksiądz Szymon Starowolski przed grobem Łokietka. W grudniu tego roku Matejko uzyskał stypendium na zagraniczne studia i wyjechał do Monachium. W nowym środowisku kontynuował dawne prace nad zbieraniem artystycznej dokumentacji dotyczącej dawnych epok, zwiedzał zabytki i muzea.
Po powrocie z zagranicznych studiów, skończył i wydał własnym nakładem Ubiory w Polsce - pierwsze u nas, ilustrowane kompendium kostiumologii, doprowadzone aż do czasów Stanisława Augusta. Zakupienie obrazu Śmierć Wapowskiego przez księcia Władysława Sanguszkę i Jana Kazimierza przez Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie polepszyło trudną sytuację finansową Matejki. Były to początki jego sukcesów, uznania i związanej z nimi materialnej niezależności. W roku 1860 artysta wszedł w dojrzały, niezwykle płodny okres działalności, rozpoczynając prace nad Kazaniem Skargi.
Jego twórczość stała się uwieńczoną powodzeniem próbą oddziaływania na społeczeństwo polskie. Swoimi kompozycjami z dziejów Polski przypominała innym krajom Europy nie tylko o świetnej przeszłości własnej ojczyzny, ale wprost o jej istnieniu, mimo wymazania jej z mapy Europy i rozdarcia kraju między 3 mocarstwa.
Równolegle z Kazaniem Skargi powstał obraz Stańczyk, lecz został ukończony przed namalowaniem ostatecznej wersji Kazania (1864).
Jan Matejko - Kazanie Skargi, rok 1864, olej na płótnie 224 x 397 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
Te dwie kompozycje wyznaczyły początek nowego etapu twórczości Matejki - próby syntetycznego spojrzenia na historię ojczyzny. Stańczyk - twarz nadwornego błazna króla Zygmunta Starego to porte-parole Jana Matejki, malarza i myśliciela, który widział dalej i ostrzej niż otaczający go ludzie, głębiej wnikał w istotę wydarzeń.
Obraz Rejtan wystawiony w Wiedniu w 1866 roku, w roku następnym uzyskał w Paryżu złoty medal I klasy na Wystawie Powszechnej.
W roku 1869 w 300-lecie zjednoczenia Polski i Litwy w Rzeczpospolitą Obojga Narodów dokonanego w Lublinie, Matejko ukończył obraz poświęcony temu wydarzeniu - Unię lubelską. Wystawiony w Paryżu w 1870 roku przyniósł artyście odznaczenie Krzyżem Legii Honorowej.
Następnym wielkim obrazem historycznym był Batory pod Pskowem (1871). Stanowi on jakby syntezę wydarzeń spod Wielkich Łuków i spod Pskowa, przedstawia zgromadzenie wielkich postaci historycznych, jakiego w rzeczywistości nigdy nie było.
Lata 1871 - 1878 (od Batorego pod Pskowem do Bitwy pod Grunwaldem) to w życiu Matejki okres niezmiernie płodny, nacechowany nadzwyczaj wytężoną pracą. Powstał wtedy szereg znakomitych portretów, a także wielka liczba kompozycji historycznych.
Bitwa pod Grunwaldem wystawiona została w ratuszu krakowskim we wrześniu 1878 roku, a w październiku uhonorowano artystę berłem wręczonym mu "na znak panowania w sztuce".
Ukończony w 1880 roku Hołd pruski zamyka najbardziej twórczy okres malarskiej działalności Matejki.
W ostatnich dziesięciu latach życia nastąpił wyraźny spadek sił twórczych artysty. Powstało jednakże jeszcze kilka wielkich kompozycji historycznych m.in. Jan III Sobieski pod Wiedniem na rocznicę zwycięstwa króla nad Turkami w roku 1683. Poprzez to dzieło Matejko chciał nie tylko upamiętnić rocznicę odsieczy wiedeńskiej, ale przede wszystkim przypomnieć udział Polski w tym wydarzeniu historycznym, ważnym dla całej chrześcijańskiej Europy. Dzieło to zostało uroczyście wręczone papieżowi Leonowi XIII 16 grudnia 1883 roku przez artystę i liczną delegację polską. Zawieszono je w sali Muzeum Watykańskiego, zwanej odtąd Salą Sobieskiego. Przy tej okazji papież udekorował Matejkę Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Piusa IX.
Ostatnią pracą malarza, której ukończyć już nie zdołał, był obraz przedstawiający śluby Jana Kazimierza w Katedrze lwowskiej w 1655 roku, w czasie tragicznego potopu szwedzkiego.
Nie ukończony obraz ukazuje scenę ślubów pierwszego kwietnia 1616 roku, obwołujących Najświętszą Marię Pannę Królową Polski i Litwy.
W ostatnich latach życia Matejko zainicjował prace, podejmujące nowe zagadnienia treściowe i kompozycyjne.
W roku 1889 podjął decyzję o pokryciu malowidłami wnętrza kościoła Mariackiego, projektując sceny ukazujące litanię loretańską. Wykonawcami odtwarzającymi na murze akwarelowe kartony Matejki byli Stanisław Wyspiański i Józef Mehoffer. Dzieło to otwiera dzieje nowoczesnego malarstwa monumentalnego w Polsce, odrodzonego po okresie zapomnienia. Niezwykle oryginalnym dziełem artysty, powstałym w latach 1890 -1891 na zamówienie wiedeńskiego księgarza Maurycego Perlesa, jest rysunkowy Poczet królów i książąt polskich. Zawiera 44 kolorowe plansze ukazujące naszych władców, poczynając od Mieszka I, a kończąc na Stanisławie Auguście. Jest to dzieło o niezwykle skomplikowanej ikonografii, będące interpretacją panowania wszystkich ukazanych historycznych postaci.
Ostatni wielki historyczny obraz Konstytucję 3 Maja Matejko ukończył w październiku 1891 r. Nie udało się go ukończyć na setną rocznicę uchwalenia konstytucji, ale mimo to był wystawiany przez jeden dzień w krakowskich Sukiennicach.
Rok 1892 przyniósł ostatnie arcydzieło malarza - Autoportret, namalowany na zamówienie znanego kolekcjonera sztuki, hrabiego Ignacego Korwin-Milewskiego, do tworzonej przez niego galerii autoportretów malarzy polskich. W tym późnym dziele udało się artyście uchwycić nie tylko charakterystykę rysów twarzy i postaci, lecz także w syntetyczny sposób oddać charakter swej twórczości. Do tradycyjnych atrybutów malarskiego zawodu - palety i pędzli - dołączył foliał kroniki historycznej, a w tle na kotarze umieścił ryngraf z wizerunkiem Matki Boskiej. Nie był więc tylko malarzem, ale też mędrcem i historiozofem, który potrafił "przejrzeć" zasłonę dziejów, a wszystko to czynił pod patronatem Opatrzności i czuwającej nad nim i nad Polską Matki Boskiej..
W ostatnim roku życia (1893) artysta podjął jeszcze jedno dzieło malarstwa monumentalnego: naszkicował projekt witraża dla katedry obrządku łacińskiego we Lwowie.
Wieloletnie złe odżywianie (suche bułki i czarna kawa) oraz nadmierna praca wycieńczyły organizm Matejki. Źle leczony - zamiast odpowiedniej diety, choremu na wrzody żołądka zalecano picie alkoholu i jedzenie tłustych potraw - coraz bardziej podupadał na zdrowiu. Zwołane 31 października 1893 roku konsylium lekarskie nie potrafiło zapobiec krwotokowi. W nocy z 31 października na l listopada wezwano księdza z kościoła Mariackiego, Matejko wyspowiadał się i przyjął ostatnie namaszczenie. Zmarł l listopada przed godziną piętnastą. Uroczysty pogrzeb odbył się 5 listopada, pochowano Jana Matejkę w grobowcu rodzinnym na Cmentarzu Rakowickim.
Malarstwo Matejki stało się trwałym składnikiem polskiej kultury artystycznej; jego plastyczne wizje przeniknęły do narodowej psychiki Polaków. Wgłębienie się w obrazy Matejki, ich problematykę historyczną i treść ideową, pozwala na wniknięcie w te wszystkie wydarzenia, które określały polskie losy i polskie drogi.
--------------------------
Teresa Poręba