Licznik odwiedzin
Głębia wielkopostnego śpiewu
Wielkopostne refleksje muzyczne
- MP nr 1 (99) z 27 II 2011 /str. 8
Muzyka, a szczególnie śpiew, mają w liturgii ogromne znaczenie.
"Kto dobrze śpiewa, dwa razy się modli" mówi starochrześcijańskie przysłowie. A św. Paweł w Liście do Kolosan nawołuje: "...z wszelką mądrością nauczajcie i napominajcie samych siebie przez psalmy, hymny, pieśni pełne ducha, pod wpływem łaski śpiewając Bogu w waszych sercach".
Sobór Watykański II w Konstytucji o Liturgii rozdział VI poświęca w całości muzyce sakralnej i stwierdza, że muzyka przewyższa swym znaczeniem inne rodzaje sztuki, ponieważ śpiew kościelny stanowi integralną część uroczystej liturgii, a jego tradycja jest dla całego Kościoła skarbem nieocenionej wartości. Śpiew dodaje czynnościom liturgicznym dostojeństwa, pogłębia zjednoczenie serc i ułatwia wzniesienie myśli ku niebu.
Na progu rozpoczynającego się Wielkiego Postu warto przyjrzeć się oprawie muzycznej przeznaczonej na ten właśnie czas. Czas wyciszenia i refleksji. Czas pokuty.
W Ogólnym Wprowadzeniu do Mszału Rzymskiego czytamy, że w okresie Wielkiego Postu gra na organach i innych instrumentach jest dozwolona tylko w celu podtrzymania śpiewu. Wyjątek od tej zasady stanowią: Niedziela Laetare (4. niedziela Wielkiego Postu), uroczystości i święta.
W czasie Wielkiego Postu zamiast radosnego Alleluja śpiewamy werset podany przed Ewangelią, a więc Chwała Tobie Słowo Boże lub Chwała Tobie Królu Wieków, pomijamy też śpiew Chwała na wysokości Bogu.
Wyjątkowo wymowny w swojej treści i symbolice jest moment, kiedy w Wielki Czwartek, podczas sprawowania Mszy Wieczerzy Pańskiej, po zakończeniu uroczystego śpiewu Chwała na wysokości Bogu milkną organy i wszystkie dzwony aż do Wigilii Paschalnej. To znak smutku i żałoby. Wierni wykonują pieśni a cappella, a dzwonki zastępują drewniane kołatki.
Odrębny temat wielkopostnej oprawy liturgii stanowią pieśni. Pieśni wyrażające ból, żal, smutek i cierpienie, ale także prośby, przebłaganie za grzechy i dziękczynienie.
Początki pieśni o Męce Pańskiej sięgają już IV wieku, kiedy to w Rzymie odbywały się procesje pokutne z udziałem papieża. W Polsce w okresie średniowiecza powszechne były z kolei dramaty religijne i misteria pasyjne, inspirowane ewangelicznymi opisami cierpienia Chrystusa.
Stanowią one źródło polskiej pieśni pasyjnej. Najstarszym znanym takim utworem jest pochodząca z XIV w. kompozycja Jezus Chrystus Bóg Człowiek, zwana Godzinkami o Męce Pańskiej.
Prawdopodobnie mniej więcej w tym samym okresie znana była teżpieśń O waszego świata wszytek lud.
Z XV w. pochodzą: Chwała, sława, wszelka cześć, Żale Matki Boskiej pod krzyżem, Posłuchajcie, bracia miła, Ciebie dla człowiecze, dał Bóg przekłoć sobie oraz Żołtarz Jezusów, czyli piętnaście rozmyślań o Bożym umęczeniu (Jezusa Judasz przedał).
We współczesnych śpiewnikach pojawia się wiele innych dawno powstałych pieśni pasyjnych. Są to m.in.: XVI-wieczna Krzyżu Święty nade wszystko, która jest tłumaczeniem hymnu Crux Fidelis, Jezu Chryste Panie miły i Ogrodzie Oliwny z XVII w. czy Wisi na krzyżu z XVIII w.
Warto wspomnieć, że dobór pieśni wykonywanych w poszczególne dni Wielkiego Postu jest dość precyzyjnie określony i wynika on z podziału tego okresu. Otóż, począwszy od Środy Popielcowej do końca czwartego tygodnia włącznie, mamy pokutny okres Wielkiego Postu. To czas pokuty i nawrócenia, zalecający modlitwę, post i jałmużnę. Pieśni śpiewane w tym okresie nawołują do głębokiej refleksji nad sobą, są przebłaganiem za grzechy, wezwaniem do pokuty i nawrócenia, wyrazem naszej wierności.
Do śpiewów o charakterze pokutnym zaliczamy: Posypmy głowy popiołem (na Środę Popielcową), Bądź mi litościw, Bliskie jest Królestwo Boże, Dałeś nam przykład o Jezu, Do Ciebie Panie pokornie wołamy, Wstanę i pójdę do mojego Ojca.
Druga część Wielkiego Postu, rozpoczynająca się w Niedzielę Palmową, to okres pasyjny. To czas przesycony myślą o Męce Pańskiej. Pieśni przeznaczone na ten okres wyrażają smutek i ból, wzruszająco, a niekiedy wręcz drastycznie opisują ból i cierpienie Chrystusa i Jego śmierć na krzyżu. To właśnie począwszy od Niedzieli Palmowej powinno śpiewać się pieśni takie jak: Ach mój Jezu, Dobranoc Głowo Święta, Jezu Chryste Panie miły, Jużem dość pracował, Króla wznoszą się znamiona, Krzyżu Chrystusa bądźże pochwalony, Krzyżu Święty nade wszystko, Ludu mój ludu, Odszedł Pasterz od nas (przeznaczona na Wielki Piątek), Ogrodzie Oliwny, O Krwi najdroższa, Wisi na krzyżu, W krzyżu cierpienie. Pieśni pasyjne mogą być wykonywane także podczas nabożeństw Drogi Krzyżowej oraz Gorzkich Żali.
Warto się w tym miejscu zatrzymać na chwilę właśnie przy nabożeństwie Gorzkich Żali. Śpiewane w czasie Wielkiego Postu we wszystkich kościołach w Polsce, swoim początkiem sięgają historii Bractwa św. Rocha przy kościele św. Krzyża w Warszawie.
To tu po raz pierwszy w 1698 r. odprawiono nabożeństwo będące pierwowzorem dzisiejszych Gorzkich Żali. Z kolei pierwszy tekst ogłosił drukiem w 1707 r. ks. Wawrzyniec Benik, opiekun Bractwa św. Rocha.
Tytuł brzmiał wtedy Snopek mirry z Ogroda Getshemańskiego. Dzisiejsza nazwa Gorzkie Żale pochodzi od pierwszych słów Pobudki, rozpoczynającej nabożeństwo.
Muzyka przeznaczona na Wielki Post może okazać się bardzo pomocna w przeżywaniu tego wyjątkowego okresu. Jej prostota, a z drugiej strony piękno i niesłychana głębia wyrazu, doskonale komponują się z rozważaniem tajemnic wiary. Zarówno pieśni pokutne, jak i pasyjne silnie oddziałują na człowieka.
Przejmujące słowa i rzewne melodie wzywają wszystkich wiernych do głębokiego rozważania męki Chrystusa, nakłaniając jednocześnie do refleksji nad własnym życiem i sensem istnienia.
Starajmy się z pełnym zrozumieniem i w skupieniu wsłuchać w piękno wielkopostnych pieśni. Niech nasz wspólny śpiew pozwala nam doświadczyć obecności Boga.
--------------------------
Anna Bąkowska